Finansal Teknoloji Kavramları

PF (Ödeme Kuruluşu) Payment Facilitator: Online ortamda ödemeye aracılık eden kurum ve kuruluşlara verilen isimdir. Bankacılık işlemlerinde ödeme sistemleri entegrasyonlar konusunda aracılık eder. Ödeme kuruluşlarının amacı üye işyerlerinin internet ortamında kredi kartıyla yapılan ödeme işlemlerinde avantajlar sunarak müşteri memnuniyetini arttırmaktır.

Ödeme Ağ Geçidi (Payment Gateway): Müşterinin ödeme yapmasını ve işletmenin ödeme almasını sağlayan sistemdir. Kredi kartı veya banka kartı kullanılarak yapılan alışverişlerde, bankalar tarafından sağlanan yüksek güvenlikli bağlantılara ödeme geçidi ismi verilmektedir. Sanal POS’lar aracılığı ile yapılan ödemelerde müşteri, işletme, altyapı sağlayıcı ve banka arasında çeşitli bilgilerin transfer edilmesi gerekir. Bu süreç içerisinde de müşterinin bilgileri korunmalıdır. Bilgilerin korunmasını ve hızlı bir şekilde iletilmesini sağlayan sisteme ise ödeme ağ geçidi adı verilir.

Fintek (Fintech): Finansal Hizmetlerin (finance) ve teknolojinin (technology) İngilizce kelimelerin birleşimini ifade eder. Bu terim genellikle geleneksel bankacılık ve finansal kurumların dışında, teknoloji odaklı girişimler ve şirketler tarafından sunulan yenilikçi finansal ürün ve hizmetler için kullanılır. Fintekler dijital bankacılık, ödeme sistemleri, doğrudan kredi verme, yatırım platformları, sigorta teknolojileri, blockchain ve kripto para birimleri gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösterir. 

Regtech (Regülasyon Teknolojileri): Finansal düzenlemeleri takip etmek ve uyum sağlamak için kullanılan teknolojilerdir. Bu teknolojiler genellikle yapay zeka ve veri analitiği temellidir.

Neobank (Sanal Banka): Tüm finansal işlemlerin dijital ortamda gerçekleşmesini sağlayan yeni nesil bankacılık sistemidir. Fiziksel şubesi bulunmayıp, bilgisayar, tablet ve telefon üzerinden tüm bankacılık işlemleri gerçekleştirilebilir.

Alıcı Banka (Acquirer Bank): Ödemenin alınacağı POS’un bağlı olduğu banka yani POS’un bankasıdır. Acquirer bank POS cihazı üzerinden müşterinin kredi kartından ödeme alır ve anlaşmaları doğrultusunda satıcıya aktarır.

Kart Bankası (Issuer Bank): Kredi kartı, debit kart ve ön ödemeli kart gibi çeşitli kartları basan müşterisine veren bankalara denir. 

Banka Kartı (Debit Kartı): Hesapta bunun paranın nakit çekilmesi, alışveriş yapılması veya borç ödenmesi gibi işlemlerin yapılmasını sağlayan kartlara denir.

Kredi Kartı: Banka veya finans kuruluşlar tarafından müşterilere verilen belirli bir kredi limiti dahilinde alışveriş yapmayı ve nakit para çekmeyi sağlayan kartlara denir.

POS (Ödeme Noktası) Point of Sale: Alınan ürün veya hizmet karşılığında banka kartı, kredi kartı ya da NFC ile temassız işlem özelliği sayesinde ödeme yapılabilmesine olanak tanıyan cihazlara denir.

POS Terminali: POS cihazlarına POS Terminali de denilmektedir.

Sanal POS (VPOS): İnternet veya e-ticaret alışverişinde ödeme sırasında kredi kartı ve banka kartı kullanımında fiziki POS cihazlarının yerine kullanılan bir yazılım veya dijital bir ödeme noktasıdır.

Mobil POS (MPOS): Mobil cihazlar üzerinden ödeme kabul etme işlemidir. Geleneksel POS terminallerinden farklı olarak, MPOS taşınabilir cihazlar kullanılarak ödemelerin kabul edilmesine olanak tanır. Bu cihazlar genellikle bir akıllı telefon veya tablet üzerinde çalışan bir uygulama ve bir kart okuyucudan oluşur. MPOS cihazları genellikle NFC teknolojisini, manyetik şerit okuyucularını veya çip kart okuyucularını destekler.

NFC (Near Field Communication): NFC teknolojisi, kablosuz iletişim için kullanılır. Kart veya akıllı telefonun bir POS terminaline yaklaştırarak ödemenin gerçekleştirilmesidir.

Üye İşyeri (Merchant): Bankalar veya ödeme kuruluşu gibi kuruluşlarla ile sözleşme yaparak, gerekli sorumlulukları yerine getirip fiziksel veya sanal POS sahibi olan gerçek veya tüzel kişilerdir.

Ters İbraz (Chargeback): Kartı sahiplerinin yapmış oldukları işlemler karşısında iş yeri ile sorun yaşarsa veya işlem müşteri tarafından gerçekleştirilmemiş olduğunu tespit ederlerse; bu işlemlerle ilgili olarak kartı veren bankaya yaptıkları resmi itiraza denir.

BKM (Bankalararası Kart Merkezi): Kartlı ödemelere ilişkin ortak sorunlara çözüm bulmak için banka ve kredi kartları kural ve standartlarını geliştirmek amacıyla kurulmuş bir kuruluştur. Ödeme sistemi ile banka kartları, kredi kartları ve ön ödemeli kartlarla yapılan işlemler dolayısıyla bankalar ve kart faaliyeti gerçekleştiren diğer kuruluşlar arasındaki ödemelerin gerçekleşmesi için gerekli takas ve mutabakat hizmeti sunar.

BKM Express: Kart sahiplerinin, kartlarını kaydederek kart bilgilerini internette paylaşmadan alışveriş yapabilmelerine olanak sağlayan ödeme sistemidir. İşlem yapılabilmesi için işyerinin BKM Express üyesi olunması gerekmektedir.

TÖDEB (Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği): Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemleri, ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları hakkında kanun hükümlerine göre 2020 yılında kurulmuştur. Tüzel kişiliği haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur.

İşyeri Kayıt Sistemi (İKS): Ödeme işlemlerine ilişkin süreçlerin kolaylaştırılması ve ödemeler alanında dolandırıcılık ve kötü niyetli kullanım faaliyetlerinin önlenmesi amacıyla, BKM nezdinde elektronik ödeme kabul eden iş yerleri ile ilgili bilgilerin tutulduğu sistemini ifade etmektedir.

Kart Şeması (Ödeme Şeması): Bir kart sistem kuruluşunun işleyişini destekleyen altyapı ve ödeme sisteminden bağımsız olarak, kartlı ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlayan kurallar, uygulamalar, rehberler ve standartlar bütününü ifade eder.

MCC (Merchant Category Code): Satıcı Kategori Kodu anlamında olup, işletmelerin faaliyetlerini sınıflandırmak için kullanılan 4 haneli kod bilgisidir. Bu kodlar ile işletmeleri standart olarak sınıflandırılır. Böylece vergilendirme, fraud ve finansal işlemlerin önceliklendirme gibi işlemlerin düzenlenmesi ve yürütülmesine yardımcı olur.

Dijital Cüzdan: Kullanıcıların kredi kartı, banka kartı bilgileri, banka hesap bilgileri ve kripto para birimi gibi çeşitli ödeme yöntemlerini saklamasına olanak tanır. Önemli ve kritik işlemlere ait veriler için güvenli bir depo görevi gören bu yazılım tabanlı platform, çevrim içi işlemlerin gerçekleştirilmesi için uygun bir merkez sağlar.

Elektronik Para: Ödeme kurumu tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir.

EBT (Electronic Benefit Transfer): Devletin sağladığı işsizlik ödeneği, gıda yardımı ödeneği gibi elektronik olarak ödenmesini sağlayan sistemleri ifade eder.

Açık Bankacılık: Müşterilerin finansal bilgilerini müşterilerin izini dahilinde, üçüncü parti kurumların erişimine izin veren güvenli bir hizmet modelidir. Böylece farklı bankalardaki hesapları tek uygulama üzerinden görüntülenebilir, hesap hareketleri görüntülenebilir ve bakiyeleri sorgulanabilir. Farklı bankalardaki hesaplardan para transferi işlemleri yapılabilir.

Platform Bankacılığı (Pazaryeri Bankacılığı) (BaaP): Geleneksel bankacılık, bankaların müşterilerine şube, ATM, internet bankacılığı ve mobil uygulama gibi kendi kanallarından kendi finansal ürünlerini sunarken, Platform bankacılığında bankanın kanallarını bir pazar yeri olarak görüp bu pazar yerinde farklı hizmetlerin de satışını yapmayı sağlıyor. Banka bu şekilde müşterilere kendi platformunda kalarak farklı alanlardaki ödeme ve satın alma işlemlerini de yapabilme kolaylığı sunmuş oluyor. Platform bankacılığı çoğu zaman açık bankacılık ile karıştırılabiliyor. Açık bankacılık​, kısaca daha iyi ve kişiselleştirilmiş bankacılık deneyimleri için kişisel verilerin üçüncü partilerle, müşterinin izin vermesi koşuluyla paylaşılması anlamına geliyor. Platform bankacılığı ise açık bankacılığın imkanlarından yararlanarak bu deneyimleri ve daha fazlasını bankanın dijital kanallarında sunmayı hedefliyor.

Servis Modeli Bankacılığı (BaaS : Banking as a Service): Bankaların, ürün ve hizmetlerini banka dışı şirketlerin kullanımına sunmasını ifade etmektedir. Bu sayede, müşteriler bankacılık işlemleri için mobil uygulaması veya internet sitesinden ayrılmadan işlem yapabilirler.

Link ile Ödeme: Bir ödeme hizmeti sağlayıcısı veya satıcı tarafından oluşturulan bir bağlantı aracılığıyla yapılan ödeme işlemidir. Bu işlem genellikle çevrimiçi alışverişlerde veya fatura ödemelerinde kullanılır. Ödeme alıcısı, ödeme yapılacak tutarı ve diğer gerekli bilgileri içeren bir ödeme bağlantısı oluşturur ve bu bağlantıyı müşteriye iletir. Müşteri, ödeme bağlantısını tıkladığında, ödeme sayfasına yönlendirilir ve ödeme bilgilerini girerek ödeme işlemi tamamlanır.

Kart Saklama: Kullanıcılar her alışverişinde kart sahibinin adı soyadı, kart numarası ve son kullanma tarihi gibi kart bilgilerini girmek yerine sisteme bu bilgilerini kaydederler. Böylece alışveriş esnasında bilgiler otomatik gelir ve ödeme işlemi gerçekleşir. Bu ödeme işlemi şifre isteme, 3D secure gibi güvenlik adımlarıyla uygulanır. Ödeme kuruluşları tarafından verilen kredi kartı saklama hizmeti, e-ticaret siteleri tarafından alınarak tüketicilere sunulur. Tüketiciler ise kart bilgisi girme süreci olmadan hızlı ödeme yapabilirler ve böylece e-ticaret siteleri daha kolay satış yapma şansına sahip olur.

Müşterini Tanı KYC (Know Your Customer): Müşterilerin kimliklerini ve finansal durumlarını belirlemek için kullanılan bir süreçtir. Bu süreç finansal suçları önlemek ve yasal gereksinimlere uymak için önemlidir.

Findeks Kredi Notu: Kişilerin kredi ve kredi kartı borçları için ödeme alışkanlıklarına yönelik olarak Kredi Kayıt Bürosu (KKB) tarafından hazırlanan bir risk raporudur. Bu rapora bakılarak kişinin ödeme yapma alışkanlığı ile ilgili bilgi edinebilir, taahhüt etmiş olduğu ödemeyi yapıp yapmayacağı konusunda fikir sahibi olunabilir. Findeks Kredi Notu 1-1900 arasında değişir. Not 1’den 1900’e doğru ilerledikçe risk seviyesi azalır.

Risk Merkezi Raporu: Kredi Limit ve borç, bireysel kredi başvuru, telefon ve gecikmeli fatura, ihale yasaklılık, senet ve çek bilgileri ile çek yasaklama ve kaldırma kararlarını içeren Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Risk Merkezi tarafından hazırlanan kişiye özgü rapordur. e-Devletten ücretsiz alınabilir.

Sahtekarlık Kalkanı (Fraud Shield): Ödeme sistemlerinde dolandırıcılığı tespit etmek ve önlemek için kullanılan bir güvenlik hizmetidir. Bu hizmet, ödeme işlemlerini izler, potansiyel dolandırıcılık işaretlerini belirler ve şüpheli aktiviteleri tespit ederek önlemler alır. Genellikle ödeme işlemi sırasında kullanıcıların kart bilgileri, IP adresleri, coğrafi konumları ve alışveriş alışkanlıkları gibi verileri analiz eder. Bu analiz sonucunda şüpheli işlemler belirlenir ve bu işlemlerin sahte olup olmadığı değerlendirilir. Şüpheli işlemler genellikle sahte kart kullanımı, büyük miktarlarda veya alışılmadık alışverişler gibi belirtilerle tanımaya çalışan yazım sistemleridir.

Luhn Algoritması (Modulus 10 Algoritması): Bir otorite tarafından üretilen kimlik numarasının doğru olup olmadığını belirlemek için kullanılan bir algoritmadır. Kredi kartı numarası doğrulanması için de kullanılır. Çalışma mantığı 16 haneli olan kredi kartı numarasının çift hanelerde olan her bir rakam toplanır. Tek hanelerde yer alan rakamlar önce 2 ile çarpılır, çarpım sonucu 10'dan büyük olan sayının sonucu çıkan rakamlar toplanır, büyük olmayan rakamlarda toplanır. Tek ve çift basamakta olan toplamlar tekrar toplanır ve sonuç 10'a bölünür. Sonuç tam çıkıyorsa kredi kartı numarası geçerli bir numaradır.

Blockchain: Veriler dağıtık bir yapıda birçok farklı sunucularda tutulur ve kripto paraların temel altyapısını oluşturan teknolojiyi ifade eder.

Kripto Para: Merkezi olmayan dijital para birimlerini ifade eder.

P2P Ödeme (Peer to Peer): Kişilerin doğrudan birbirlerine para göndermelerine imkân veren teknoloji olup, bir kişinin dijital bir platform aracılığıyla paranın bir banka hesabından, kredi kartından, banka kartından veya nakit yükleme ile dijital cüzdana yüklenerek kullanılmasıdır.

e-ticaret (eCommerce ): İnternet üzerinden yapılan alışverişlerin tümüne e-ticaret denilir. e-ticaret sayesinde, müşteriler dünyanın her yerinden ürün ve hizmetlere ulaşabilirken, satıcılar da potansiyel müşteri kitlesini genişletebilir. Bu şekilde, İşletmeler için fiziksel mağazaların sınırlarını aşarak uluslararası alanda da faaliyet gösterebilmek mümkün hale gelir. Genel olarak e-ticaret faaliyetleri aşağıdaki gibi türleri vardır.

B2B (Business to Business): İşletmeler arasında yapılan e-ticarettir. 

B2C (Business to Costumer): İşletmeler ile tüketiciler arasında yapılan e-ticarettir.

C2C (Customer to Customer): Tüketiciden tüketiciye yapılan e-ticarettir.

Pazar Yeri (Marketplace): Alıcılar ile satıcıların üçüncü bir taraf aracılığıyla internet üzerinden bir araya getirilmesi ve bu şekilde ürünlerini sergilenmesi ile satış yapılmasını sağlayan bir e-ticaret platformudur. Trendyol, Amazon ve Hepsiburada gibi pazar yerleri vardır.

Abonelik (Subscription) Yöntemi: Eğitim, e-ticaret, pazaryeri, hizmet sektörü, araç kiralama, spor salonları gibi ürün ya da hizmetlerden müşterilerin belirli bir süre kapsamında yararlanmasından dolayı haftalık, aylık veya yıllık gibi düzenli periyotlarda ödeme yapılmasını sağlayan bir ödeme çözümüdür. Abonelik yöntemi sayesinde müşteriler her seferinde kart bilgisi girmek zorunda kalmayacağı için basit ve kolayca ödeme yapmaları sağlanıyor. İşletmeler ise böylece düzenli gelir elde etmektedir.

Sadakat Programı (Loyalty): Şirketler müşterilerinin düzenli satın almaları, daha sık alışveriş yapmaları veya markayla daha sık etkileşim kurmaları için alışveriş yaptıklarında kullanabilecekleri indirim, kupon, puan, geri ödeme gibi çeşitli teşvik programlardır.